Recent is de discussienota Zorg voor de Toekomst van het Ministerie van VWS verschenen. Deze nota wordt verder ontwikkeld tot een contourennota die gebruikt kan worden bij de formaties na de verkiezingen. Vanuit B-Liz reageerde ik op de nota. Mijn reactie betrof 5 punten waar in mijn beleving veel meer aandacht voor zou moeten zijn. 

Als aanbevelingen noem ik:

1. Financier en faciliteer gezondheid
2. Echte vernieuwing is noodzakelijk
3. Ga uit van een veranderde verhouding tussen overheden, organisaties en inwoners
4. Regie en verantwoordelijkheid: mensen zijn de kern!
5. Geef een duidelijke opdracht en gebruik meerdere perspectieven

Financier en faciliteer gezondheid

Covid-19 laat zien hoe belangrijk gezondheid voor ons allen is. Ik ervaar de afgelopen periode als een wind mee ten aanzien van de waarde van gezondheid, vrijheid, veiligheid en veel mensen hebben ervaren hoeveel zaken belangrijk zijn voor zichzelf en gezondheid. Naast de zorg noem ik perspectief en zingeving, mee kunnen doen, onderwijs, werk, schoonhouden van straten en vuilnis ophalen en uiteraard sociaal contact.

Het moment om je niet te laten leiden door angst en ziekte maar juist een focus te leggen op het faciliteren en optimaliseren van gezondheid en welbevinden, op de mogelijkheden en op veerkracht. Ik vind deze denkrichting onvoldoende terug in de nota. Er wordt nog te veel gesproken over kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Wanneer is het moment daar om gezondheid te gaan financieren in plaats van ziekte? En daar ook het systeem en stelsel op in te richten? Gezondheid als uitgangspunt!

Echte vernieuwing is noodzakelijk

De oplossingsrichtingen zijn instrumenteel van aard en bijna allemaal budgettair ingestoken. Het blijft draaien om ontwikkelingen rondom zorg op de juiste plaats, niet om een fundamenteel andere inrichting van de zorg. Op welke manier kun je datgene doen dat nodig is? Op uitvoerend niveau wordt gevraagd om samenwerking en multidisciplinaire aanpak. Ook vanuit de beleidsbepaler en opdrachtgever zou je dit terug willen zien.

Het is nodig om vanuit het hierboven beschreven andere paradigma te gaan werken aan een andere manier van aansturing, organiseren, uitvoering en verantwoording.

Ga uit van een veranderde verhouding tussen overheid, organisaties en inwoners

Nergens lees ik iets over de rol van de overheid en de veranderingen in de verhouding tussen inwoners, instituties en overheden. Misschien komt dat omdat de discussienota geschreven was voordat zo duidelijk werd door de rellen – die ik overigens volledig afkeur want geweld is nooit goed te keuren – dat de maatschappij trilt op haar grondvesten. De verhoudingen zijn veranderd. Mensen voelen zich niet gehoord en gezien. En voelen zich al helemaal niet aangesproken op hun verantwoordelijkheid. Bij veel geweld is onmacht en frustratie een grote onderlegger. Dat praat het niet goed, maar begrijpen waar iets vandaan komt, de oorzaak en de dynamiek (door)zien, maakt wel dat je acties kunt ondernemen om iets te voorkomen en beter te begeleiden. En in ieder geval maakt het dat je het gesprek hierover voert.

Het zou helpen als de veranderde verhouding tussen de actoren ook ten aanzien van de zorg van/in de toekomst aandacht krijgt. Een toekomstbeeld kan niet geschetst worden zonder het benoemen van de wisselwerking tussen actoren en zal nooit de gewenste vorm krijgen als het gesprek hierover niet gevoerd wordt.

Regie en verantwoordelijkheid: mensen zijn de kern!

In de discussienota staan veel mogelijkheden genoemd voor aanpassing binnen het bestaande ‘systeem’ van wetten, regels en instituties. Ik mis hier zoals hierboven gezegd het andere paradigma en ook de verandering in verhouding tussen inwoners vanuit hun leefwereld met die systeemwereld. Daarbij komt nog een ander punt: maakbaarheid en eigenaarschap. Leven en gezondheid is van mensen zelf en mensen voeren zelf regie over hun eigen leven. De nota is niet geschreven vanuit dit perspectief, maar vanuit het perspectief van instituties en vooral vanuit het perspectief van overheden. Als je gezondheid bevordert, waar ligt dan de regie? Als je vanuit een ander paradigma gaat kijken naar gezondheid, kijk je vanuit de mensen zelf en stel je de mensen zelf centraal. Dan vallen doelgroepen, schotten en multiproblematiek weg. Dan kijk je naar de hele mens.

En ieder mens heeft op bepaalde momenten in zijn of haar leven te maken met uitdagingen op meerdere levensgebieden. Het is juist de kunst om op het goede moment die zorg en ondersteuning te bieden die nodig is, met respect voor ieders mogelijkheden en verantwoordelijkheid. En daarbij niet onnodig regie van mensen af te nemen. Want dat gebeurt nog veel te vaak. Wat zou er gebeuren als je de hele discussienota vanuit het perspectief van mensen om wie het gaat, zou lezen en herschrijven?

Geef een duidelijke opdracht en gebruik meerdere perspectieven

In de nota wordt wel gestipt aan de perverse prikkels die er in het systeem besloten liggen. Er wordt gerefereerd aan belangentegenstelling, maar nergens wordt een goede analyse gemaakt van de totstandkoming hiervan. Van het doorschieten in beheersing, in sturing op kwaliteit en budgetten, van marktwerking in de zorg. Elke oplossingsrichting gaat mank als je niet goed kijkt naar wat er eigenlijk aan de hand is en waar ‘het mis gaat’. Mijn advies zou vooral zijn om niet in symptoombestrijding te denken en werken. Ontwikkel echt een visie op hoe de zorg in de toekomst eruitziet. Heb aandacht voor verschillende perspectieven en invalshoeken en beperk de domeinoverstijgende aanpak niet alleen tot het niveau van de professionals, maar pak vanuit het Ministerie juist zelf deze handschoen op.

Zorg voor een heldere visie en opdracht en een regionaal kader voor samenwerking. Stuur aan vanuit een ander paradigma en geef ruimte aan de samenwerking. Faciliteer deze optimaal. En als laatste zorg voor verantwoording vanuit meerdere perspectieven (o.a. economisch, politiek, sociologisch) en met aandacht voor kwaliteit en kosten, maar met name voor de ervaring vanuit samenwerking, professionals en inwoners zelf.